پتروگرافی و زمین‌شیمی دولومیت‌های سازند سورمه در منطقه فارس داخلی، جنوب باختری ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زمین شناسی دانشگاه پیام نور

2 سازمان زمین شناسی دانشگاه ایلینویز آمریکا

3 گروه زمین شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال

چکیده

سازند سورمه (توآرسین-تیتونین) که جدیدترین عضو گروه خامی (ژوراسیک زیرین-کرتاسه زیرین) است که در بخشهایی از مناطق مرکزی و خاور زاگرس رخنمون دارد. در برخی از نواحی جنوب ایران ، ضخامت این سازند تا 1000 متر هم میرسد و از سه بخش کربناته و دو بخش شیلی تشکیل شده است. بررسی پتروگرافی (اندازه و شکل بلورها) و ژئوشیمیایی (C 13 δ و O 18)δ و مقدار عناصر Mn، Fe، Mg، Sr، Na و Ca) از وجود چهار نوع دولومیت مختلف در برونزدهای این سازنده در منطقه فارس داخلی حکایت می کند. مجموعه این شواهد نشان می دهد که دولومیتهای ریزبلور تحت شرایط سطحی (محیط جزرومدی) و انواع مختلف با زمینه میکریتی ، زین اسبی و سیمان دولومیتی در دفن کم عمق تا عمیق پدید آمده است. منبع اصلی تأمین کننده منیزیم دولومیتهای یاد شده در ترتیب آب دریا ، دگرسانی کلسیت با منیزیم زیاد ، تراکم نهشتههای شیلی و تبدیل کانیهای تبخیری تشخیص داده شده است. محاسبه دمای تشکیل دولومیتهای این سازند همچنین بیانگر ایجاد آنها در محدوده دمای بین 33 تا 74 درجه سانتی گراد است.
 

کلیدواژه‌ها


آدابی، م. ح.، 1383، ژئوشیمی رسوبی، انتشارات آرین زمین، 448 ص.
جلیلیان، ع. ح.، 1389، چینه نگاری سکانسی سازند سورمه در زاگرس مرکزی، جنوب باختر ایران، رساله دکتری، دانشگاه تربیت معلم تهران، 205 ص.
جلیلیان، ع. ح.، 1390، کانی شناسی اولیه کربنات­های سازند سورمه (ژوراسیک زیرین-بالایی) در فارس داخلی و عوامل کنترل کننده آن، مجموعه مقالات پنجمین همایش تخصصی زمین شناسی دانشگاه پیام نور، ص 846-841.
جلیلیان، ع. ح؛ لاسمی، ی. و آقانباتی، ع.، 1387، گذر از ژوراسیک آغازین به میانی در پهنه زاگرس: رخساره­ها و محیط رسوبگذاری بخش آغازین سازند سورمه، مجموعه مقالات دوازدهمین همایش انجمن زمین شناسی ایران، جلد سوم، ص 34-40.
محمودی، ل.، 1385، ژئوشیمی، دیاژنز و محیط رسوبی سازند سورمه فوقانی در میدان نفتی سلمان واقع در بخش مرکزی خلیج فارس، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، 115 ص.
هوشمندزاده، ع.؛ سهیلی، م. و حمدی، ب.، 1369، شرح نقشه زمین شناسی چهارگوش اقلید. مقیاس 1:250000، سازمان زمین شناسی کشور، شماره 10G.
 Adams, J. E., Rhodes, M. L., 1960, Dolomitization by seepage Reflexion, AAPG Bulletin, No: 44, p: 1912-1920.
 Allan, J.R. and WIGGINS, W.D., 1993, Dolomite Reservoirs: Geochemical Techniques and Evaluating Origin and Distribution. AAPG Continuing Education Course NotesSeries 36, 129 p.
Alsharhan, A.S., Nairn, A. E. M., 2003, Sedimentary basins and petroleum geology of the Middle East, Elsevier, 843 p.
 Braithwaite, C. J. R., 1989, Stylolites as open fluid conduits, Marine and Petroleum Geology, No: 6, p: 93-96.
Cantrell, D. L. and Hagerty, R. M., 1999, Microprosity in Arab Formation carbonates, Saudi Arabia, GeoArabia, Bahrain, V: 4, No: 2, p: 129-145.
Demicco, A. V., Hardie, L. A., 1994, Sedimentary Structures and Early Diagenetic Features of Shallow Marine Carbonate Deposits, SEPM Atlas Series Number 1, 265 p.
 Dickson, J.A.D., 1966, Carbonate identification and genesis as revealed by staining, Journal of Sedimentary Petrology, No: 36, p: 505.
 
 Eren, M., Kaplan, M. Y., Kadir, S., 2007, Petrography, Geochemistry and origin of Lower Liassic dolomites in the Aydinick Area, Mersin, southern Turkey, Turkish Journal of Earth Sciences, No: 16, p: 339-362.
Folk, R. L., Land, L. S., 1975, Mg/Ca ratio and salinity: two controls over crystallization of dolomite, AAPG Bulletin, No: 59, p: 60-68.
Friedman, I., O'Neil, J. R., 1977, Complication of stable isotope fractionation factors of geochemical interest, In: Fleischer, M. (Ed.), Data of geochemistry (6th edition). US Geological Survey, Professional Paper, No: 44, p: 1-12.
Illing, L.V., Taylor, J.C.M., 1993, Penecontemporaneous dolomitization in sabkha Faishakh, Qatar-evidence from changes in the chemistry of the interstitial brines, Journal of Sedimentary Petrology, No: 63, p: 1042-1048.
James, G.A., Wynd, J.G., 1965, Stratigraphic Nomenclature of Iranian oil consortium agreement area, AAPG, V: 49, No: 12, p: 2182-2245.
Kamen-Kaye, M., 1970, Geology and Productivity of Persian Gulf Synclinorium, AAPG, V: 54, No: 12, p: 2371-2394.
Land, L. S., 1985, The origin of massive dolomite, Journal of Geology Education, No: 33, p: 112-125.
Land, L. S., Hoops, G. K., 1973, Sodium in carbonate sediments and rocks: a possible index to salinity of diagenetic solutions, Journal of Sedimentary Petrology, No: 43, p: 614-617.
 Lasemi, Y., Jalilian, A. H., 2010, The Middle Jurassic basinal deposits of the Surmeh Formation in the Central Zagros Mountains, southwest Iran: Facies, Stacking Pattern and Controls. Carbonates and Evaporites, No: 25 (4), p: 283-395.
 Lee, L. S., Friedman, G. M., 1987, Deep-burial dolomitization in the Lower Ordovician Ellenburger Group carbonates in west Texas and southeastern New Mexico, Jour. Sed. Petrology, No: 57, p: 544-557.
 Magara, K., 1976, Water expulsion from clastic sediments during compaction-directions and volumes, AAPG Bulletin, No: 60, p: 543-553.
 
 
 Mackenzie, J., 1981, Holocene dolomitization of calcium carbonate sediments from the coastal sabkhas of Abu Dhabi, U.A.E., Journal of Geology, No: 89, p: 185-198.
 Mazzullo, S. J., 1992, Geochemical and neomorphic alteration of dolomite: a review, Carbonates and Evaporites, No: 7, p: 21-37.
 McHargue, T. R., Price, R. C., 1982, Dolomite from clay in argillaceous or shale associated marine carbonates, Jour. of Sed. Petrology, No: 48, p: 799-814.
 Moore, C. H., 1989, Carbonate Diagenesis and Porosity, Developments in Sedimentology, 46, Elsevier, 338 p.
 Mukhopadhyay, J., Chanda, S. K., Fukuoka, M., Chaudhuri, A. K., 1996, Deep-water dolomites from the Protrozoic Panganga Group in the Prinhita-Godavari valley, Andhra Pradesh, India, Jour. of Sed. Research, No: 66, p: 223-230.
Pingitore, N. R., 1978, The behavior of Zn and Mn during carbonate diagenesis: Theory and applications, Journal of Sedimentary Petrology, No: 48, p: 799-814.
Radke, B. M., Mathis, R. L., 1980, On the formation and occurrence of saddle dolomite, Jour. of Sed. Petrology, No: 50, p: 1149-1168.
Setudehnia, A., 1978, The Mesozoic sequence in southwest Iran and adjacent area, Journal of Petroleum Geology, V: 1, No: 1, p: 3-42.
Sibley, D. F., Gregg, G. M.,1987, Classification of dolomite rock texture, Jour. of Sed. Petrology No: 57, p: 967-975.
Swart, P. K., Cantrell, D. L., Westphal, H, Handford, C. R., Kendall, R. G., 2005, Origin of dolomite in the Arab-D reservoir from the Ghawar field, Saudi Arabia: Evidence from petrographic and geochemical constraints, Journal of Sedimentary Research, No: 75, p: 476-491.
Warren, J., 2001, Dolomite: occurrence, evolution and economically important associations, Earth-Science Reviews, No: 52, p: 1-18.
 Wynd, J.G., 1965, Biofacies of the Iranian oil Consortium agreement area, Iranian oil operating companies, Report No: 1082, 89 p.